Ο μουσικός αυτοσχεδιασμός σε παιδιά με αυτισμό

Γράφει η Μαρία Κουτσοθόδωρου,
Δασκαλα μουσικοκινητικής αγωγής για παιδιά

 

Εκεί που τελειώνει η ισχύς των λέξεων , αρχίζει αυτή της μουσικής. (Richard Wagner)

Η μουσική είναι προσιτή σε όλους. Έτσι κλείσαμε την τελευταία φορά και έτσι ξεκινάμε.


Το θέμα αφορά τον μουσικό αυτοσχεδιασμό σε παιδιά με αυτισμό. Τί είναι; Ποια η επίδρασή του και κατά πόσο μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί; Οι απαντήσεις ενδιαφέρουν όλους μας και τα αποτελέσματα αφορούν τα παιδιά μας.


Η μουσική όπως έχει αποδειχτεί επηρεάζει θετικά όλους τους ανθρώπους ανεξαρτήτως ηλικίας και δεξιοτεχνίας. Ιδιαίτερα στα παιδιά με ειδικές ανάγκες προσφέρει ευρύ φάσμα πλεονεκτημάτων,όπως οι θεραπευτικές ιδιότητες, η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων, οι εκπαιδευτικές ιδιότητες κ.α. Ειδικότερα, ο μουσικός αυτοσχεδιασμός δίνει στα παιδιά με αυτισμό την ευκαιρία να επικοινωνήσουν, να μάθουν αλλά και να εκφραστούν ελεύθερα.


Σύμφωνα με την σημασιολογική και ετυμολογική ανάλυση της λέξης,
''αυτοσχεδιάζω'' σημαίνει «ενεργώ αυθόρμητα σύμφωνα με την ανάγκη ή την έμπνευση της στιγμής , χωρίς να ακολουθώ την τυπική ή την συνήθη διαδικασία» (Μπαμπινιώτης 1998,328). Στον τομέα της μουσικής όμως, ο αυτοσχεδιασμός παίρνει μια άλλη διάσταση, καλλιτεχνική, καθώς αναφέρεται στην τέχνη της αυθόρμητης μουσικής δημιουργίας, σε αντίθεση με την εκτέλεση μιας ήδη υπάρχουσας σύνθεσης (Ruud 1998). Είναι λοιπόν μια προσπάθεια αυθόρμητης έκφρασης και επικοινωνίας με ένα προ-γλωσσικό μέσο, χωρίς αυτό να σημαίνει τυχαίο παίξιμο.


Είναι σημαντικό να αναφερθεί πως οι θετικές επιδράσεις της μουσικής έκφρασης σε παιδιά με ειδικές ανάγκες υποστηρίζονται ευρέως. Πιο συγκεκριμένα, σχετικές μελέτες και έρευνες επιβεβαιώνουν ότι η μουσική μπορεί να λειτουργήσει ως υποστηρικτικό μέσο το οποίο διευκολύνει την εκμάθηση κοινωνικών, κινητικών, γλωσσικών δεξιοτήτων και γενικότερα την επίτευξη μαθησιακών και κοινωνικών στόχων (Τόμπλερ 2001, Καρτασίδου 2004). Είναι λοιπόν φανερό πως ο μουσικός αυτοσχεδιασμός είναι ένα ''εργαλείο'' που προσφέρει στα παιδιά εξάσκηση ανταποκρίσεων, μπορεί να αυξήσει τις επικοινωνιακές συμπεριφορές και βοηθάει τα παιδιά να προσαρμοστούν σε διάφορες αλλαγές και στην ποικιλομορφία.


Ειδικότερα, η χρήση του μουσικού αυτοσχεδιασμού σε παιδιά με αυτισμό χαρακτηρίζεται σημαντική και απαραίτητη. Όχι μόνο για τις θεραπευτικές του ιδιότητες αλλά και για τις εκπαιδευτικές. Αναλυτικότερα, στον κοινωνικο- συναισθηματικό τομέα, ο μουσικός αυτοσχεδιασμός προσφέρει στα παιδιά ένα αίσθημα ασφάλειας και ευχαρίστησης το οποίο θεωρείται ζωτικής σημασίας, καθώς εξασφαλίζει τις απαραίτητες προϋποθέσεις για έκφραση και επικοινωνία. Προσφέρει ένα συνδυασμό προβλέψιμων μουσικών μοτίβων και αναπάντεχων αλλάγων. Έτσι, το αναπάντεχο του αυτοσχεδιασμού βοηθάει το αυτιστικό παιδί να ανταπεξέλθει στις αντίστοιχες αλλαγές που μπορεί να συμβούν στην καθημερινότητά του, ενισχύοντας τον αυθορμητισμό του. Με την αυτοσχεδιαστική μουσικοθεραπεία αυξάνεται η συναισθηματική αμοιβαιότητα και παρατηρείται ένα καλύτερο επίπεδο κοινωνικοποίησης, προτερήματα τα οποία μπορεί να μην υπήρχαν πριν την ενασχόληση του παιδιού με τον μουσικό αυτοσχεδιασμό αλλά και γενικά με την μουσική.


Όσον αφορά τον επικοινωνιακό τομέα, η βοήθεια που προσφέρεται είναι εντυπωσιακή καθώς η μουσική μπορεί να αυξήσει τη διάρκεια της βλεμματικής επαφής, να μειώσει τις ηχολαλιές, να βελτιώσει την ομιλούμενη γλώσσα και να γίνει καλύτερη συνειδητοποίηση του συμβολικού παιχνιδιού. Η ανάδυση των παραπάνω επικοινωνιακών δεξιοτήτων οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στις διαδικασίες προλεκτικής επικοινωνίας οι οποίες περιλαμβάνουν την κοινωνική ανταλλαγή (turn taking) και τη συγχρονισμένη αλληλεπίδραση (synchronous interaction) που χρησιμοποιούνται συχνά για να εξηγήσουν χαρακτηριστικά-κλειδιά της αλληλεπίδρασης στην αυτοσχεδιαστική μουσικοθεραπεία (Καρτασίδου – Στάμου 2006). Μέσα από τη μουσική το παιδί καλείται να συγκροτήσει τα εισερχόμενα ερεθίσματα και να επιλέξει σε ποιο θα ανταποκριθεί, χαρακτηριστικό με ιδιαίτερη σημασία στα παιδιά με αυτισμό, διότι φαίνεται να είναι η αιτία της αντιφατικότητας που παρουσιάζεται στη συμπεριφορά τους. Η κατανόηση αυτή λοιπόν θεωρείται κρίσιμος παράγοντας για την ανάπτυξη της επικοινωνίας όπου ο πομπός έχει
συνείδηση της επίδρασης που θα έχει το μήνυμά του στον αποδέκτη (Aigen 1996, Bunt 1994).


Επιπλέον, με τη χρήση του μουσικού αυτοσχεδιασμού στον κινητικό – ψυχοκινητικό τομέα παρατηρείται ανάπτυξη της σωματογνωσίας και της αμφιπλευρικότητας, η βελτίωση της χωρο – χρονικής αντίληψης και της μιμητικής ικανότητας αλλά και μερική μείωση ή ολική εξάλειψη των στερεοτύπων. Η συμμετοχή σε δραστηριότητες
μουσικής έκφρασης δημιουργεί έντονες εντυπώσεις και δίνει στο παιδί την ευκαιρία να εξωτερικεύσει τα συναισθήματά του μέσω της μουσικής , του ήχου, της ακοής, του σώματος αλλά και μέσω της σιγής.


Τέλος, πρέπει να αναφερθεί πως για να έχουμε αξιόλογα αποτελέσματα από τη χρήση του μουσικού αυτοσχεδιασμού, πρωταρχικής σημασίας είναι η δημιουργία μιας διαπροσωπικής σχέσης με το παιδί, όπου θα νιώθει ασφάλεια και εμπιστοσύνη. Αυτό είναι το πρώτο βήμα αλληλεπίδρασης και αποτελεί θεμέλιο λίθο για να χτιστούν όλες οι δεξιότητες έκφρασης και επικοινωνίας. Μπορεί αρχικά να παρουσιαστούν δυσκολίες και έλλειψη κοινών στόχων αλλά ο μουσικός διάλογος αναδεικνύει τη δυνατότητα δημιουργίας μιας σχέσης μέσω της μουσικής. Επικοινωνούμε με λέξεις για να αποδώσουμε και να μεταφέρουμε το νόημά μας, ενώ αυτοσχεδιάζουμε μουσικά για να βρούμε κάποιο νόημα ανάμεσά μας (Ruud 1998). Αφήνουμε στο παιδί χώρο και χρόνο να μας γνωρίσει, να εκφραστεί αλλά παράλληλα σεβόμαστε και την σιωπή-σιγή του και δίνουμε χρόνο σε αυτήν.